Met de slagzin "zelf als het kan, thuis als het kan en digitaal als het kan", vatte het kabinet vorig jaar samen welke richting het opgaat met de ouderenzorg in Nederland. Wonen in een verpleeghuis is straks echt alleen nog weggelegd voor wie niet meer thuis kan blijven. Maar die boodschap is nog niet aangeslagen, zo blijkt vandaag uit onderzoek van branchevereniging ActiZ. Tachtig procent van de Nederlanders zegt nog niets geregeld te hebben voor later. Bijna alle ondervraagden kijken bij goede ouderenzorg vooral naar de overheid en zorgorganisaties.
Intussen kampt de ouderenzorg met een kluwen van in elkaar grijpende crises: van personeelstekort en oplopende wachtlijsten tot woningtekorten en bureaucratische rompslomp. Speciale seniorenwoningen, een transitie naar meer wijkverpleging en mantelzorg én technische innovaties moeten volgens het kabinet uitkomst bieden. Hoe staat het met die plannen?
Drempelloze huizen
"Hoe eerder we die realiteit onder ogen zien, hoe sneller we aan de slag kunnen", schreef minister Conny Helder voor Langdurige Zorg en Sport vorig jaar over haar beslissing om het aantal verpleeghuisbedden te bevriezen op 130.000. Dat kon echt niet anders vanwege personeelstekort, gaf ze als reden.
Een klein jaar verder is de realiteit al anders. Er blijken ineens "onomkeerbare plannen" voor extra verpleeghuisplekken. De minister meldde dat er toch 4800 en mogelijk 8000 plekken bij gaan komen. Die extra bedden kunnen het verschil betekenen voor zo'n 4000 mensen die acuut opvang nodig hebben.
Nog meer verpleeghuizen bijbouwen is voor het kabinet eigenlijk geen optie; want langer thuis wonen is het doel. Samen met minister Hugo de Jonge voor Volkshuisvesting kwam minister Helder daarom met het plan om tussen nu en 2030 honderdduizenden woningen voor ouderen te bouwen. Die huizen moeten geschikt zijn voor de oude dag, bijvoorbeeld door de afwezigheid van drempels.
Maar deze week kwam De Jonge met een tegenvaller: hij verwacht een forse dip bij de bouwplannen. Bij het bericht werd ook gemeld dat er vorig jaar desondanks 90.127 nieuwe huizen bij zijn gekomen. Uit navraag van Nieuwsuur blijkt echter dat het ministerie van Volkshuisvesting niet bijhoudt om welk type huizen het gaat. Het is daarmee onbekend hoeveel huizen voor ouderen erbij zijn gekomen en of het gaat om betaalbare woningen.
"Je ziet dat het bevriezen van het aantal verpleeghuisplekken niet in pas loopt met de bouwplannen van nieuwe woningen", zegt Bram Wouterse, zorgeconoom van de Erasmus Universiteit. "Met name kwetsbare ouderen die geen groot sociaal netwerk en niet veel geld hebben, kunnen hier de dupe van worden. Zij hebben straks niets om op terug te vallen."
Als meer mensen thuis blijven wonen, zal de zorg ook moeten veranderen. In de zorg werken nu al zo'n 1,5 miljoen mensen. Om die zorg in de toekomst betaalbaar te houden wil het kabinet dat het aantal werknemers niet verder stijgt. Tegelijkertijd zijn er - net als in veel andere sectoren - nu al grote tekorten. In de ouderenzorg is die krapte het grootst: er zijn ruim 20.000 openstaande vacatures.
Werknemersbonden voor de ouderenzorg denken dat een deel van de oplossing ligt bij een betere beloning en hebben gisteren geëist dat de lonen met 15 procent gaan stijgen. Voor zorgorganisaties is het een lastig dilemma. Ze berekenden eerder dat een loonsverhoging van 10 procent betekent dat er jaarlijks 1 miljard euro extra naar de ouderenzorg moet, geld dat vooralsnog niet is toegezegd door minister Helder.
Volgens branchorganisaties ActiZ en ZorgthuisNL zal er zonder extra geld vanuit de overheid maar één ding opzitten: bij forse loonsverhogingen zal er personeel ontslagen moeten worden. Econoom Wouterse noemt dat ondenkbaar. "Je kunt nu niemand missen. Het kan misschien even duren, maar uiteindelijk trekt de minister de portemonnee echt wel om het verschil bij te leggen".
Innovaties
Minder zorgmedewerkers op termijn betekent dat er meer gevraagd gaat worden van mantelzorgers als kinderen, kennissen of buren. Ook verwacht zorgeconoom Wouterse dat de hoeveelheid zorg die iemand krijgt gaat afnemen. "Eigenlijk zijn verpleeghuizen heel efficiënt als het om zorg gaat. Als we straks de wijk rond moeten, kost dat meer tijd en is het daarmee duurder", zegt hij.
Zorgorganisaties experimenteren ook met digitale zorg zoals beeldbellen. Dat moet in de toekomst nog een behoorlijke vlucht krijgen. Niet alleen de zorg moet gebruik gaan maken van allerhande technieken, ook mensen zelf moeten technologische innovaties gaan gebruiken. Volgens minister Helder zijn de mooiste innovaties, zaken waarbij je denkt: "waarom hebben we dit niet altijd zo gedaan?"
Dit artikel is geschreven door Mitchell van de Klundert en verscheen 26 mei op de website van NOS (Nieuwsuur).
- Universitair Hoofddocent
