Wie hulp zoekt voor schulden of een verslaving moet zelf de ‘regie’ nemen. Maar dat lukt niet, als je leven volledig is ontspoord, blijkt uit onderzoek. De een leeft al jarenlang zonder gas, water en licht en heeft een zoon die nergens staat ingeschreven, en dus voor de wet niet bestaat. De ander is sinds zijn vijftiende verslaafd aan alcohol en heeft al twintig jaar geen vaste woon- of verblijfplaats, geen zorgverzekering, geen inkomen.
Hoe help je mensen die het leven totaal niet op orde hebben? De Rotterdamse promovenda Lieke Reinhoudt-den Boer heeft een kleine vijftig mensen met ‘multiproblematiek’ – en hun hulpverleners – anderhalf jaar gevolgd en meermaals geïnterviewd. “Soms in een ongure kroeg, waar de pistolen over de bar gingen, soms op een winderige straathoek, maar ook gewoon aan de keukentafel.”
Voor gemeenten vormt deze groep, die uit enkele tienduizenden mensen bestaat, een hoofpijndossier, zegt Reinhoudt-den Boer, tevens beleidsmedewerker bij de gemeente Breda. “Ze kampen met een waaier aan problemen, zoals schulden, psychische aandoeningen, verslaving, een licht verstandelijke beperking en geen dak boven het hoofd. Tegelijk doen ze een groot beroep op de publieke voorzieningen en zetten ze veel ambtenaren en hulpverleners aan het werk. Ook politieagenten, als ze voor overlast zorgen als een ‘verward persoon’, of in het criminele circuit belanden.”
Het vuur blussen
Overheden en zorginstanties vragen tegenwoordig van burgers dat ze de regie nemen in de hulpverlening. “Het houdt de zorg betaalbaar, de hulp past beter bij de individuele situatie en behoeften, en mensen leren hun problemen zelf op te lossen. In de trant van: geef een hongerige geen vis, maar leer ‘m vissen.”
Het klinkt mooi, zegt de onlangs gepromoveerde onderzoeker, maar dit werkt totaal niet voor mensen die de basis niet op orde hebben. “Ze hebben nauwelijks inzicht in hun problemen of behoeften. Vaak zijn er één of twee nijpende zaken waar ze vanaf willen, de deurwaarder die steeds aanklopt, of hun verslaving. Maar ze vinden het moeilijk om hun gedrag tegen het licht te houden of te benoemen waar ze baat bij zouden hebben.”
Hulp in hapklare brokken
Wat evenmin helpt is dat ze een hoop wantrouwen koesteren tegen de overheid en instanties, zegt Reinhoudt-den Boer. “Ze hebben vaak al hulp gezocht, die op niets is uitgelopen. Als je een bijstandsuitkering of schuldhulpverlening wilt, kom je gelijk in een bureaucratische molen terecht. Je moet op een afspraak verschijnen en informatie aanleveren, en daar gaat het meestal al mis.”
Dan is er nog het systeem dat zo is ingericht dat mensen eerst worden geholpen met een probleem, en dan weer worden losgelaten, zegt Reinhoudt-den Boer. “Je krijgt schuldhulpverlening, en als je uit de rode cijfers bent, moet je op eigen houtje verder. Deze hulp in hapklare brokken is voor menigeen een uitkomst, maar niet voor mensen die nog veel meer zorgen hebben. Die staan binnen de kortste keren weer rood. Ook omdat ze voortdurend in de stress zitten en daardoor nauwelijks vooruit kunnen denken of logische keuzes maken. Daar is in het beleid weinig rekening mee gehouden.”
Het vertrouwen winnen
Haar proefschrift is een oproep aan gemeenten om de hulp voor deze mensen over een volstrekt andere boeg te gooien. “Niet helpen met dit of dat probleem, maar helpen met het leven in goede banen leiden. Als hulpverlener moet je het vertrouwen winnen, een menselijke band opbouwen. Natuurlijk staat de cliënt met zijn behoeften centraal, maar je moet tegelijk de leiding nemen om zaken op te lossen.”
Het doel is niet per se een rimpelloos maar een stabiel leven, zegt de onderzoeker. “De vraag is daarbij of je alle problemen moet aanpakken, of alleen de drie die het meest in de weg liggen. Dat zou ik in een vervolgonderzoek willen uitzoeken.”
Dit artikel verscheen in Trouw op woensdag 13 december 2023.
- Promovendus