Grote bedrijven hebben steeds meer invloed op de zorg, en niemand overziet de gevolgen

In de zorg is een haast onzichtbare verschuiving gaande, ziet hoogleraar Iris Wallenburg van Erasmus School of Health Policy & Management. Commerciële bedrijven en private investeerders ontdekken allerlei nieuwe manieren om geld te verdienen, maar niemand overziet de consequenties voor het zorgsysteem en de samenleving als geheel. ‘De overheid zet de deur wagenwijd open.’ 

Ze merkte het voor het eerst op tijdens haar vaste hardlooprondje, in het vroege voorjaar van 2022. In stevig tempo naderde hoogleraar Iris Wallenburg een enorme reclamezuil langs de Amsterdamse ring. Steeds duidelijker zag ze de poster waar dagelijks tienduizenden automobilisten voorbij reden. Het was een advertentie voor een digitaal bemiddelingsbedrijf in de zorg. Wat gek, dacht Wallenburg, die al jaren onderzoek doet in de gezondheidszorg. Dat bedrijf ken ik helemaal niet.  

Kort daarna overkwam het haar het opnieuw. Tijdens een wandeling naar het station zag ze in een bushokje een gelikte poster in pasteltinten met reclame voor een mantelzorg-app. Collega’s op de universiteit met wie ze het deelde, reageerden verbaasd. ‘Niemand kende die bedrijven,’ zegt Wallenburg. ‘Via deze reclames ontdekten we dat er naast de traditionele zorgwereld een heel nieuwe wereld wordt gebouwd.’   

Die wereld onderzoekt Wallenburg als hoogleraar Sociologie van de Zorg aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ze bestudeert veranderingen in de zorg en de gevolgen daarvan voor de maatschappij. Daarbij richt ze zich op de toenemende rol van commerciële partijen die flink in de zorg investeren. Zoals grote ketens die tandartspraktijken overnemen en de organisatie van binnenuit veranderen. Wat betekent dat voor de samenleving? Op die vraag lijkt nog niemand het antwoord te weten.  

Voor haar onderzoek loopt Wallenburg mee met zorgverleners, ondernemers en patiënten. ‘Een beetje wat je als journalist ook doet,’ zegt ze. ‘Je probeert in de huid van de ander te kruipen.’ 

Twintig jaar geleden werkte Wallenburg zelf in een ziekenhuis. Ze begon haar carrière als verpleegkundige in het Amsterdamse OLVG. ‘Heel kennisintensief werk, maar je mag er zo weinig mee. Dus ik stuitte al snel op een plafond en dacht: ik wil meer.’ Haar nieuwsgierigheid bracht haar tot een academische carrière die vorig jaar werd bekroond met een benoeming tot hoogleraar.  

Begin deze maand hield Wallenburg, gehuld in toga en baret, haar oratie in de aula van de Rotterdamse universiteit. ‘Op dat moment vertel je aan het grote publiek wat je al langer aan het doen bent.’  

Er is in de zorg een verschuiving gaande, zei Wallenburg in haar toespraak, waar we nog weinig van af weten. Bedrijven spelen een steeds grotere rol en beloven oplossingen voor urgente problemen, zoals het personeelstekort. Denk aan apps voor digitale zorg op afstand of online platforms voor zzp’ers die de arbeidsmarkt flexibeler maken. Maar de gevolgen van die ontwikkelingen zijn niet in beeld.  

Na de ceremonie werd ze overstelpt met reacties. ‘Je merkt dat het thema enorm leeft.’ En hoewel Wallenburg de ontwikkelingen kritisch volgt, blijft ze weg bij oordelen. ‘Ik wil laten zien hoe het werkt in plaats van zeggen: dit is goed of fout.’  

Waarom vindt u commercialisering in de zorg zo’n belangrijk onderwerp?  

‘Het is een verschuiving die gaandeweg gebeurt zonder dat er expliciet aandacht is voor de consequenties. Zo’n digitaal bemiddelingsplatform voor zorgpersoneel bijvoorbeeld, dat we ontdekten via reclameborden, kan veel impact hebben. Op hoe we de zorg organiseren, hoe zorgverleners werken en dus ook hoe je zorg krijgt.  

Commerciële bedrijven en private investeerders presenteren nieuwe technologieën in de zorg per definitie als iets positiefs. Maar is dat zo? Wat zijn de consequenties als je bedrijven vraagt mee te denken over AI-toepassingen om de zorg te verbeteren? Wat betekent het als data-infrastructuren de hele wereld overgaan? Het valt me op dat die vragen vaak niet worden gesteld, terwijl mensen het wel belangrijk vinden. We weten de antwoorden niet. En die moeten we wel weten.’ 

U zegt: de zorg verandert in een asset. Wat bedoelt u daarmee?  

‘Een asset is een product of dienst waarmee je geld kunt verdienen. In de zorg gebeurt dat op steeds meer plekken. Denk aan bedrijven die data genereren of AI ontwikkelen. Maar het gaat ook om vastgoed van particuliere verzorgingshuizen, daar kun je winst op maken. En als zorgwerker kun je tegenwoordig ook jezelf  verkopen, via online platforms voor zzp’ers of op social media. Dan word je zelf een asset.’  

Dat dit denken in assets veel geld kan opleveren, zag Wallenburg tijdens het EK voetbal in juni. In een duur reclameblok acteerden voetbalcorryfeeën John de Wolf en Royston Drenthe in een commercial voor bemiddelingsbureau Zorgwerk. ‘Gewoon primetime adverteren. Dat verwacht je niet van bedrijven in de zorg,’ zegt Wallenburg. Even later volgde een reclame voor concurrent Aethon – die zich presenteert als “dé betrouwbare HR-partner voor opdrachtgevers in de zorg”. ‘Blijkbaar hebben ze geld voor dit soort reclames. Dat is toch bijzonder?’