Op vrijdag 1 december maakte de rector magnificus van de Erasmus Universiteit Rotterdam bekend dat dr. Pauwke Berkers benoemd is tot hoogleraar Sociologie van de Populaire Muziek, specifiek in relatie tot inclusie, welzijn en veerkracht aan Erasmus School of History, Culture and Communication. Pauwke aanvaardde zijn benoeming publiekelijk met een oratie getiteld: What Music Means: Industry, Society, Sociology.
Het belang van onderzoek naar popmuziek
In zijn lezing richt Pauwke zich op het belang van onderzoek naar popmuziek. Muziek is alom vertegenwoordigd in de samenleving, geeft betekenis aan het leven van mensen, brengt mensen samen en draagt ook bij aan economie en innovatie.
Als socioloog wil Pauwke niet 'zijn' definitie van populaire muziek geven. In plaats daarvan houdt zijn werk zich meer bezig met hoe mensen het classificeren - wat is populaire muziek en wat niet. Dat kan immers grote gevolgen hebben, bijvoorbeeld voor subsidieaanvragen.
Met een sociologische bril op
Pauwke bekijkt populaire muziek vanuit een sociologisch perspectief en onderzoekt de waarde van muziek voor sociale groepen. Hij onderzoekt de receptie van muziek, hoe de industrie werkt en welke impact muziek kan hebben op een samenleving. Kan muziek bijvoorbeeld sociale problemen helpen oplossen? Of veroorzaakt het ze misschien juist?
In zijn oratie vertelt Pauwke hoe populaire muziek zich verhoudt tot drie hoofdthema's in de sociologie:
- Ongelijkheid: hoe beïnvloedt de groep waartoe men behoort de muziekvoorkeuren?
- Sociale cohesie: hoe kan muziek mensen samenbrengen?
- Re-enchantment: hoe kan muziek mensen betoveren in een zeer rationele samenleving?
De relatie tussen muziek en samenleving
De relatie tussen kunst en maatschappij is een thema dat (bijna) net zo oud is als de sociologie zelf. Pauwke laat zien hoe ingewikkeld die relatie is en hij onderzoekt hoe de een de ander beïnvloedt. Een gangbare opvatting is dat muziek maatschappelijke waarden en tijdgeest weerspiegelt. Maar wat wordt er echt weerspiegeld? Muzikanten, producers, platenmaatschappijen en muziekjournalisten spelen vaak bewust in op maatschappelijke thema’s, soms zelfs voor commercieel gewin. Zo heeft onderzoek aangetoond dat afwijkend gedrag de verkoop van rapmuziek ten goede komt. Daarom staan labels erom bekend dat ze artiesten pushen om meer ‘gangsta’ te zijn.
Aan de andere kant wordt gesteld dat kunst de maatschappij juist (opnieuw) vormgeeft. Traditioneel wordt vaak een positieve invloed toegeschreven aan 'hoge' cultuur, terwijl populaire cultuur een negatief effect zou hebben op individuen - en dus op de samenleving. Denk aan Elvis’ heupen tot verborgen satanische berichten in het achteruit spelen van platen en van drugsgebruik in de gabbercultuur tot geweld in de gangsta rap-scene. Terwijl recent criminologisch onderzoek aantoont dat er nauwelijks verband is tussen drill-rap en steekpartijen. Kortom: de kracht van kunst om de samenleving te (her)vormen is moeilijk empirisch te meten; het publiek wordt niet automatisch aangezet tot gewelddadige actie en door angst voor de 'ander' worden de effecten overschat.
Onderzoeksagenda
Tijdens zijn oratie schetst Pauwke de onderzoeksagenda voor het lectoraat, die nauw aansluit bij de onderwerpen van het Rotterdam Popular Music Studies (RPMS) team. RPMS is een onderzoeksgroep binnen de Erasmus School of History, Culture and Communication. RPMS onderzoekt populaire muziek vanuit het perspectief van de sociale en geesteswetenschappen. Ze richten zich op het begrijpen van de productie, distributie en receptie van live en opgenomen populaire muziek, en hoe deze gerelateerd is aan belangrijke maatschappelijke uitdagingen. Met die agenda willen ze een impact hebben door zich te richten op inclusie, welzijn en veerkracht en verandering teweegbrengen binnen de industrie.
Een veerkrachtige muziekindustrie
Het onderzoek heeft als doel om de mechanismen achter ongelijkheid binnen de popmuziek bloot te leggen en zo effectieve, haalbare en duurzame oplossingen voor het bevorderen van inclusie te promoten. RPMS benadrukt het toenemende belang en de recente opkomst van discussies over welzijn en geestelijke gezondheid in de muziekindustrie, met name als taboeonderwerp, en stelt de ontwikkeling van een theoretisch kader voor om de sociale mechanismen te begrijpen die van invloed zijn op welzijn in populaire muziekindustrieën. Daarnaast kan muziek een positieve rol spelen in de self-efficacy, coping en emotionele regulatie van mensen.
Muziek kan een bron van veerkracht zijn, maar de Covid-19 pandemie liet zien dat de Nederlandse populaire muziekindustrie niet crisisbestendig is. Daarom roept Pauwke op tot een kritische analyse van de interne werking, bedrijfsmodellen en groeiverhalen van de muziekindustrie om haar veerkracht te vergroten. Hoewel transformatiestudies een bloeiend, opkomend onderzoeksgebied zijn, zijn er maar weinig studies die muziekindustrieën door deze lens hebben onderzocht. RPMS biedt zo'n lens. De leerstoel van Pauwke richt zich op het onderzoeken en ontwikkelen van toekomstscenario's voor een veerkrachtige muziekindustrie.
- Professor