Hoe kan livemuziek mensen verbinden? Dat onderzocht Femke Vandenberg (Erasmus School of History, Culture and Communication) in haar proefschrift. Ze bezocht tal van concerten van Snollebollekes tot Trijntje Oosterhuis en sprak met bezoekers over hun ervaringen. Toen de coronapandemie toesloeg en podia hun deuren moesten sluiten, keek ze ook naar de beleving van online gestreamde concerten. “Mijn onderzoek onderstreept hoe belangrijk het is om fysiek samen te komen.”
De meeste mensen zullen erkennen dat muziek mensen kan verbinden. Maar hoe werkt dat precies, en verbindt livemuziek altijd? Dat is wat Femke Vandenberg onderzocht in haar proefschrift: ‘All together now’, live (streamed) music as a collective practice. Tijdens haar onderzoek bezocht ze tal van concerten, van pop- en folk- of carnavalsmuziek (bijvoorbeeld Frans Bauer of Snollebollekes) tot moderne klassieke muziek. Ze nam enquêtes af en hield ze interviews met bezoekers. “Ik vroeg ze bijvoorbeeld wat ze voelden toen het publiek begon te applaudisseren of wat ze van de sfeer vonden”, legt ze uit.
Een ‘sonic bond’
Er zijn een paar belangrijke voorwaarden nodig om te zorgen voor wat Vandenberg een 'sonic bond' noemt. Bijvoorbeeld het fysiek samen zijn in dezelfde ruimte, om zo dezelfde emoties te kunnen delen. “In een winkelstraat kunnen mensen ook samen zijn in een grote menigte, maar iedereen doet zijn eigen ding en men handelt niet als een groep. Dit is een belangrijk verschil. Tijdens een concert synchroniseren de emoties van mensen, waarbij muziek als katalysator werkt. Simpel gezegd: een publiek kan in vreugde of verdriet verbonden raken door het luisteren naar hetzelfde nummer.”
‘Wij zijn Nederland’
De onderzoeker zag dat de sonic bond het sterkst is bij de Nederlandse volks- of levensliedmuziek. Ze woonde concerten bij als ‘Sterren van Holland’ en ‘Puur Holland’. Vandenberg beschreef dit in het hoofdstuk ‘Wij zijn Nederland’ dat, net als alle andere hoofdstukken, vernoemd is naar een nummer. De sonic bond is bij dit genre het sterkst omdat het publiek wordt aangemoedigd om mee te zingen of te klappen, wat het publiek verder verbindt. “Voor deze groep is het minder belangrijk of een artiest kan zingen. Ze willen ‘een feestje bouwen’, zoals een respondent zei.”
Bezoekers van popconcerten (bijvoorbeeld Trijntje Oosterhuis) vinden andere elementen belangrijk zoals de lichteffecten tijdens een show of de jurk van de zangeres. “En mensen die naar klassieke muziekconcerten gaan, doen dit om meer introspectieve redenen. Deze ervaring is meer solitair in vergelijking met pop of volkse muziek”, zegt ze. Vandenberg zag dat muziekgenres bepalend zijn voor de soort band die ontstaat. De voorkeur voor genres hangt weer samen met de sociale klasse (hoog- of laagopgeleid) van het publiek.
COVID-19 en online concerten
“Het was een geweldige ervaring om dit te onderzoeken. Ik denk niet dat er veel promovendi zijn die de kans krijgen om zoveel concerten bij te wonen. Ook kwam ik voor de interviews in alle uithoeken van Nederland. Ik werd zelfs bij mensen thuis of in hun plaatselijke kroeg uitgenodigd.” In maart 2020 maakte de eerste COVID-19 lockdown (concert)bezoeken in een klap onmogelijk. Hoewel de onderzoeker aanvankelijk erg baalde, ziet ze nu dat het haar onderzoek juist sterker heeft gemaakt. Door online gestreamde concerten bij te wonen kon ze onderzoeken of daar ook een ‘sonic bond’ kan ontstaan.
Haar onderzoek laat zien dat de meeste mensen die naar een stream keken, dat als tweede activiteit deden, bijvoorbeeld naast schoonmaken of studeren. “Ik geloof dat digitale concerten nooit fysieke concerten zullen vervangen. Er is geen directe interactie en je kunt de emoties van anderen niet zien. Het bijzondere gaat verloren en de focus ontbreekt. Dit betekent dat een sonic bond niet online mogelijk is. Mijn onderzoek onderstreept hoe belangrijk het is om fysiek samen te komen. In tijden van toenemende digitalisering is dit een belangrijke bevinding, die verder reikt dan het belang van concerten. Het laat de beperkingen zien van online bijeenkomsten zoals hoorcolleges en andere vormen van online communicatie.”
Luister naar Femke Vandenberg bij NOS Met het Oog op Morgen - Hoe Nederlandse live muziek mensen verbindt
Lees Onderzoek: meezingen op Nederlandse volksmuziek is 'emotionele verbindende ervaring' op Linda.nl
Bekijk ook het minicollege van Femke Vandenberg bij Studio Erasmus:
- Promovendus
- Gerelateerde content
