Het racisme op internet dat de kop opstak na de EK-finale zondagavond, is niet nieuw. Hoogleraren Gijsbert Oonk en Jacco van Sterkenburg doen onderzoek naar racisme in combinatie met sport. “Politici en voetbalbonden moeten te allen tijde achter de spelers staan, en te allen tijde racisme aankaarten, niet alleen als het fout gaat.”
Hoogleraar Gijsbert Oonk doet onderzoek naar migratie, burgerschap en identiteit in combinatie met sport, aan de Erasmus School of History Culture and Communication (ESHCC). Van de afdeling Media & Communication (eveneens ESHCC) is prof.dr. Jacco van Sterkenburg bijzonder hoogleraar op het gebied van racisme en voetbal. Volgens de laatste is het bestrijden van racisme “een zaak van lange adem, waarbij een continu gevoel van urgentie maar ook leiderschap essentieel is. Dat laatste ontbreekt nog te vaak."
Wat waren jullie eerste gedachten na het racisme dat de kop opstak zondagavond na de EK finale tussen Italië en Engeland, door gemiste penalty’s aan Engelse zijde?
Oonk: “Het is een voorbeeld van iets wat in een groter patroon past. Op zich is racisme in het voetbal niet afgenomen of toegenomen, het is wel een gevoeliger onderwerp geworden. En op internet is het wel degelijk toegenomen: mensen kunnen makkelijk anoniem thuis, achter Twitter en Facebook, gaan schelden.”
Van Sterkenburg: “Er is bijna geen enkel domein in de samenleving dat zo etnisch divers en tegelijk zo populair is onder een groot deel van de bevolking. Het is daarom belangrijk de rol van voetbal in de multi-etnische samenleving te onderzoeken. Ik doe dit met een team van jonge onderzoekers met een financiering van NWO (zgn NWO Vidi beurs) sinds 2018 in diverse Europese landen, zie bv YouTube.”
Maar wat is de oplossing: want deze racistische scheldpartijen moeten stoppen?
Oonk: “Wat je deze dagen ziet in het nieuws, is dat Britse politici en de voetbalbonden in reacties het racisme afkeuren. Maar preventief doen ze niets. Een voorbeeld: de Engelse spelers wilden knielen voor elke EK-wedstrijd om aandacht te vragen voor Black Lives Matter en racisme. Dezelfde politici die nu zeggen: ‘dit moet stoppen’ – waren in eerste instantie helemaal geen voorstanders van dat knielen. ‘Moeten ze zelf maar weten,’ was de algehele houding vanuit de politiek. Spelers die gingen knielen, werden zelfs uitgefloten. Dáár had al actie moeten plaatsvinden. Politici en voetbalbonden moeten te allen tijde achter de spelers staan, en te allen tijde racisme aankaarten, niet alleen als het fout gaat. Maar het vergt echt leiderschap, om dit probleem aan te pakken.”
Van Sterkenburg: "Als dat leiderschap ontbreekt geef je in zeker opzicht ruimte aan racistische uitingen die altijd wel sluimeren in de samenleving.”
"De spelers die gingen knielen, werden zelfs uitgefloten. Dáár had al actie moeten plaatsvinden"
Gijsbert Oonk
Hoogleraar migratie, burgerschap en identiteit in combinatie met sport
Is er geen goed leiderschap? De Engelse voetbalbond heeft wel een statement geplaatst waarin ze het racisme afwijzen.
Oonk: “Er wordt niet veel verantwoordelijkheid genomen van tevoren. De reactie op dit soort incidenten is ook vaak: de mensen die schelden, zijn niet de echte supporters, ze horen niet bij de club. Maar als je het inclusief benadert, zijn het wél jouw supporters.”
Van Sterkenburg: “Daarnaast gaat het vaak om expliciet racisme, bijvoorbeeld in stadions of op social media. Natuurlijk moet dat aangepakt worden, maar in mijn bijzondere leerstoel op dit thema wil ik juist ook aandacht geven aan de meer impliciete vormen van raciale stereotypering en institutioneel racisme in bijvoorbeeld voetbalorganisaties. Die vormen eveneens een voedingsbodem van (expliciet) racisme, maar daar vindt nog bijna geen actie op plaats. In Nederland zet de KNVB wel stappen op het gebied van divers leiderschap, maar de rol van mainstream media in bijvoorbeeld raciale stereotypering wordt nog bijna niet meegenomen. En dat terwijl miljoenen mensen naar voetbal op TV kijken en er daar allerlei betekenisgeving aan kleur en etniciteit plaatsvindt.” Zie bijvoorbeeld deze reportage uit de Groene Amsterdammer.
In een interview vorig jaar zei u, Gijsbert Oonk, dat de oplossing ligt in onderwijs, in de geschiedenis leren kennen. Zegt u dat nog steeds?
Oonk: “Ja, we moeten mensen gaan onderwijzen, over racisme. Wat het is, waarom bepaalde woorden pijn veroorzaken. Het begint bij de jeugd: op scholen, in jeugdelftallen. Ook het in kaart brengen van de feiten over het heden en verleden is een grote stap naar een oplossing. Mijns inziens moeten UEFA en nationale bonden beginnen met registreren hoe vaak dit gebeurt. Dan kunnen ze ook gaan zien: het wordt meer of minder, of hoe de context verandert. Dan kunnen ze het voorspellen en van tevoren aanpakken in plaats van achteraf afkeuren, wanneer het eigenlijk al te laat is. Overigens heeft de coach Gareth Southgate wel goed gehandeld. Hij nam zelf de verantwoordelijkheid voor de penalty’s. Hij is in feite voor de groep gaan staan. En dat deed hij al vanaf het begin van het EK, ook toen mensen gingen joelen bij het knielen. Hij zei meteen: ‘Ik sta hierachter.’ Dat is geweldig. Het zou mooi zijn als niet alleen de coach, maar ook de bonden, de UEFA en de politici dit zouden doen in de toekomst.”
"De meerwaarde van BLM is dat meer mensen bewust zijn geworden van institutionele vormen van racisme"
Jacco van Sterkenburg
Bijzonder hoogleraar op het gebied van racisme en voetbal
In hoeverre heeft uw onderzoek te maken met de Black Lives Matter-beweging?
Oonk: “Ik doe onderzoek naar inclusie en exclusie op basis van burgerschap, Black Lives Matter is daar een voorbeeld van. Als je het aan voetbal relateert: wanneer is een speler ‘één van ‘ons’? En wanneer is een speler niet één van ‘ons’? Toen het slecht ging met het Nederlands elftal, ging ook heel racistisch Nederland los op een foto van een aantal donkere spelers. Als het goed gaat, is het wel één team en is iedereen trots. Mensen identificeren zich graag met succes. Maar als het minder goed gaat, is het interessant om te kijken wie zich dan moet verantwoorden. Spelers van kleur of spelers met een dubbele nationaliteit worden dan vroeg of laat geconfronteerd met een loyaliteitsvraagstuk.”
Van Sterkenburg: "De meerwaarde van BLM is dat meer mensen bewust zijn geworden van institutionele vormen van racisme. Naar die vormen doe ik onderzoek. Ik merk ook dat media me er vaker op bevragen, dat is winst en BLM heeft daarin een belangrijke rol gespeeld."
Steekt racisme vooral de kop op als het niet goed gaat?
Oonk: “Ja, zo simpel en zo opportunistisch is het vaak wel. Als het goed gaat, is er een groot wij-gevoel. En als het niet goed gaat, is er een wij en een zij. Maar dat is niet alléén racistisch. Ik zit vaak in de Kuip, als het goed gaat, hebben ‘wij’ gewonnen. Als het niet goed gaat, hebben ‘ze’ niet goed gespeeld. We gebruiken als mens gemakkelijk ‘wij’ bij succes, en ‘zij’ als we afstand willen creëren. In mijn inaugurele rede genaamd ‘Voor wie juichen we eigenlijk?’ stel ik de vraag: wie is de ‘wie’ en wie is de ‘we’? In het dagelijks taalgebruik van journalisten in de krant en van politici voor de camera worden die ‘wij’s’ en ‘zij’s’ te pas en te onpas gebruikt, vaak zonder erover na te denken. Toch beïnvloeden deze woorden onze denkwijzen over inclusie en exclusie voortdurend. Als onderzoeker wil ik op een wetenschappelijke manier aantonen hoe dit werkt.”
Van Sterkenburg: "We zien inderdaad dat inclusie vaak gemakkelijker plaatsvindt als er succes is, bijvoorbeeld zolang ene voetbalteam blijft winnen. Als dat succes stopt komen andere sentimenten tot uiting, zoals duidelijk is geworden in Engeland na de verloren EK-finale."
- Meer informatie
Hoogleraar Jacco van Sterkenburg bekleedt de leerstoel Racisme in het voetbal aan Erasmus Universiteit Rotterdam, hij werd maandag geïnterviewd door dagblad Trouw over hetzelfde onderwerp: "Het ontbreekt aan leiders die het structureel veroordelen". Op 20 juli werd hij geinterviewd op Radio 1: "Racistische stereotypen zitten diep geworteld in de sportjournalistiek".
- Gerelateerde content
