Kan kunst helpen bij het oplossen van de klimaatcrisis?

Waarom wilde je kunst en de klimaatcrisis verbinden in je promotieonderzoek?

"Toen ik in 2018 begon met het schrijven van mijn onderzoeksvoorstel, was dit verband nog nauwelijks academisch onderzocht, terwijl er veel zorgen zijn over klimaatverandering. Kunst heeft de unieke kracht om ons uit onze gebruikelijke denkpatronen te halen via creativiteit. Vooral de beeldende kunst is relevant, omdat klimaatverandering vaak visueel wordt gecommuniceerd—denk aan wetenschappelijke grafieken en foto’s. Maar kunst doet meer dan alleen informatie overbrengen: het voegt emotionele en cognitieve lagen toe en biedt esthetische ervaringen."

Je interviewde veel kunstenaars die werken met klimaatgerelateerde thema’s. Waarom koos je voor deze aanpak?

"Je kunt kunst analyseren en aannames doen over waarom kunstenaars doen wat ze doen, maar het was juist erg interessant om van hen zelf te horen waarom en hoe ze klimaatverandering aanpakken. Het lijkt misschien voor de hand liggend: ze willen klimaatverandering stoppen. Maar dat zou een te beperkt beeld geven. Kunstenaars zijn meestal niet gericht op snelle resultaten of specifieke doelgroepen. Hoewel de kunstenaars waar ik mee sprak vaak dezelfde doelgroepen noemden—zoals een breed publiek, politici en jongeren—hechten ze vooral waarde aan het proces van kunst maken. Sommige kunstenaars richten zich juist op een kleinere doelgroep. Een kunstenaar zei: 'Als mijn werk het perspectief van slechts één persoon verandert, is dat genoeg.'

Wat ook opviel, is hun benadering van activisme. Ongeveer de helft van de kunstenaars identificeerde zichzelf als activist, maar hun definitie van activisme verschilde. Voor de een betekende het een luid statement maken, terwijl het voor de ander ging om stille reflectie of subtiele provocaties. Niet alle klimaatkunst heeft een duidelijke boodschap of specifiek doel—en dat is prima. Sommige kunstenaars waarderen juist de ambiguïteit en openheid in hun werk, waardoor kijkers het op hun eigen manier kunnen interpreteren."
 

Zijn er kunstwerken die diepe indruk maakten?

"Zeker. Een werk dat er echt uitsprong, is van Susanne Kriemann. Zij fotografeerde mangroven in Azië, die vaak vervuiling in hun wortels vasthouden. Ze legde niet alleen deze indrukwekkende beelden vast, maar verbond dat afval ook met Europa, waar een groot deel van die vervuiling vandaan komt. Ze bracht zelfs een deel van dat afval terug naar Europa als onderdeel van haar tentoonstellingen.

Een andere kunstenaar die indruk maakte, is Eve Mosher met haar project HighWaterLine. Ze werkte samen met gemeenschappen om toekomstige overstromingsgrenzen in stedelijke gebieden te markeren en te laten zien waar stormen schade kunnen veroorzaken. In sommige gevallen zijn die overstromingen nu al werkelijkheid geworden. Ze werkt ook aan het verbeelden van mooie toekomstscenario’s in het werk Story of Tomorrow."

Je noemde ook uitdagingen waar kunstenaars mee te maken hebben. Kun je daar meer over vertellen?

"Een grote uitdaging is duurzaamheid. Kunstenaars die sociaal-ecologische onderwerpen behandelen, worden vaak aan hoge standaarden gehouden. Mensen verwachten dat ze duurzaam werken, wat niet altijd eenvoudig is. Financiële duurzaamheid was ook een terugkerend thema: hoe kun je leven van kunst en jezelf op de lange termijn in stand houden?"

Wat is je belangrijkste conclusie uit dit onderzoek?

"Mijn belangrijkste conclusie is dat kunst een essentiële rol speelt bij het aanpakken van de klimaatcrisis, maar het is geen wondermiddel. Kunst kan dominante narratieven uitdagen, verbeeldingskracht aanwakkeren en emotionele verbindingen creëren—allemaal belangrijk. Maar we moeten kunst niet reduceren tot een puur utilitair instrument of verwachten dat het alles oplost. De kracht van kunst ligt in de variatie en het vermogen om aan te zetten tot discussie, en niet per se in het bieden van kant-en-klare oplossingen."