Op goed geluk!

Wat ís geluk eigenlijk?

Wat verstaan we onder geluk? Geluk kun je opvatten als het maximaliseren van genot, van plezier - de zogenaamde geluksmomentjes. Een goed glas wijn, een fijn gesprek, een opkomende zon of een intense knuffel. We zitten dan linksboven in de onderstaande afbeelding. Dit schema geeft de verschillende vormen van geluk weer.

Je kunt geluk ook opvatten als het maximaliseren van zogeheten topervaringen. Dan zitten we linksonder in de afbeelding. We hebben het dan over grotere dromen en verlangens van mensen, al dan niet in de vorm van de bekende bucketlist. Denk aan verliefdheid, het lopen van een marathon, het schrijven van een boek of het beklimmen van een berg. Topervaringen leveren een intenser geluksgevoel op dan de gewone of alledaagse plezierige ervaringen. Gedurende een bepaalde tijd zie je alles door de bekende roze bril. Dit geldt voor positieve topervaringen, maar ook voor minder plezierige topervaringen waarbij de roze bril zwart is.

En hoe zit het met plezier?

Plezier en af en toe een topervaring zijn wezenlijk in het leven, maar leveren geen duurzaam geluk op. Duurzaam geluk kun je ervaren in een bepaald levensdomein. Dat zie je rechtsboven in de afbeelding. Denk aan je liefdesrelatie, gezin of familie en andere sociale relaties. En je gezondheid, je financiën, je werk, je vrijetijdsbesteding. Op al deze domeinen kun je je afvragen of je daar tevreden, blij en/of gelukkig mee bent. Dit wordt wel domeinsatisfactie genoemd. Het is een vorm van kwaliteit van leven, welbevinden of welzijn. Doorgaans is deze redelijk stabiel in de tijd en verandert dit slechts tijdelijk of permanent door belangrijke gebeurtenissen. Zoals een scheiding, overlijden, verslaving, ziekte, grote schulden of ontslag. Het gegeven dat je gelukkig bent binnen één domein, bijvoorbeeld met je werk, betekent niet automatisch dat je tevreden bent met het leven als geheel. Uiteraard verschilt het gewicht dat iemand aan een bepaald levensdomein toekent per persoon en kan dit met de tijd veranderen. De meest complete en duurzame opvatting van geluk is de mate waarin iemand zich doorgaans prettig voelt en alles bij elkaar genomen tevreden is met zijn of haar leven als geheel. Dat zie je in de afbeelding rechtsonder. Ongeluk hoort hier nadrukkelijk ook bij; het is simpelweg een onderdeel van het leven. Geluk gaat over zowel de emotionele kant; het gevoelsmatig geluk, als over de rationele kant; het verstandelijk geluk. Beide zijn persoonlijk en subjectief, maar daarom niet minder waar. Deze vorm van geluk wordt ook wel met levensvoldoening of kwaliteit van leven aangeduid.

Het rendement van geluk

Veel mensen denken dat het bevorderen van geluk (welbevinden) niet samengaat met economische voorspoed (welvaart). Alsof dit tegenstellingen zijn: het een óf het ander. Niets is minder waar. Ten eerste speelt geld wel degelijk een wezenlijke rol bij geluk. Je hebt geld nodig om in je behoeften te voorzien, om een bepaalde mate van kwaliteit van leven te realiseren. Geld is dus een middel, een resource, een belangrijk instrument. Ten tweede laten alle onderzoeken zien dat gelukkig zijn allerlei positiviteit bevordert. Geluk draagt bij aan gezondheid en vitaliteit. Het heeft een positief effect op het verzuim en verloop van mensen, op de reputatie en aantrekkingskracht van talent, op de kwaliteit en veiligheid. Dus ook op de werkvloer heeft geluk positieve effecten. Dat zie je terug in de dienstverlening omdat gelukkigere mensen minder fouten maken en enthousiaster werken. Ook zie je de positieve effecten in de klantbeleving, klantentrouw en klantaanbeveling. Gelukkig zijn levert dus ook geld op.

Geld gaat in essentie over geluk

De opvatting dat geld niet het doel is maar het middel en dat geluk het doel is, kun je zien als een doorontwikkeling, een evolutie van het huidige economisch denken. Als je in een overleefsituatie of -modus zit, is er weinig tot geen ruimte om te leven. Je zou kunnen zeggen: er is relatief weinig tot nauwelijks sprake van kwaliteit van leven. Gelukkig zijn onze financiële middelen gemiddeld genomen gegroeid in de afgelopen 100 jaar. Dit geeft meer ruimte om de volgende stappen in kwaliteit van leven te zetten. Het is tijd om het wat eenzijdige mensbeeld, waarvan veel economen zijn uitgegaan - de homo economicus - door te ontwikkelen naar bijvoorbeeld de homo florens. De homo economicus gaat er vanuit dat de mens rationeel handelt en slechts uit is op zijn eigen kortetermijn-welbevinden terwijl de homo florens ervan uitgaat dat de mens floreert in relatie tot andere mensen, de natuur en andere levensvormen. Het is niet of/of’, het is en/en. Voor de duidelijkheid: het mensbeeld van de homo economicus heeft enorm veel gebracht aan groei en materiële welvaart. Tegelijkertijd heeft het ook een transactionele economie opgeleverd: alles is een transactie geworden. Zelfs bij publieke goederen als het onderwijs en de zorg is tijd, geld geworden en is het concurrentiedenken een van de leidende beginselen geworden. Door geld als een leidend beginsel te nemen, hebben we een verkeerd, verwrongen beeld en handelingsperspectief gekregen van waar kwaliteit van leven ten diepste over gaat. Het heeft bovendien gezorgd voor uitputting en verlies van sommige groepen mensen, de planeet, dieren en de natuur.

Inclusiviteit en rijkdom

Zoals we nu zeggen over de tijd van de slavernij: ‘Hoe hebben jullie zo met mensen om kunnen gaan?’, zal er een tijd komen waarin de mensen over onze tijd zullen zeggen: ‘Hoe hebben jullie zo met de natuur en met dieren om kunnen gaan?’ Ik geloof dat het onze taak en verantwoordelijkheid is om stem te geven aan dat wat leeft, maar wat in een andere taal communiceert. Een taal die we nog niet kunnen verstaan of begrijpen: de dieren, de aarde en de mensen die het moeilijk hebben, of die moeilijk kunnen meekomen in het ingewikkelde systeem dat we hebben gecreëerd. Dat is volgens mij inclusiviteit en rijkdom.