Een brede welvaart in 2040

Het SER-rapport over waardig werk en inkomenszekerheid

De toekomst van de arbeidsmarkt staat onder druk door maatschappelijke veranderingen zoals digitalisering en vergrijzing. Werkenden zullen te maken krijgen met ingrijpende veranderingen, waarbij banen verdwijnen en nieuwe ontstaan. Dit heeft impact op de kwaliteit van werk, arbeidsomstandigheden en inkomen, en bemoeilijkt het combineren van werk met andere verantwoordelijkheden zoals vrijwilligerswerk en maatschappelijk participeren. Implementatie van het arbeidsmarktpakket, gebaseerd op het middellange termijn (MLT-advies), is cruciaal voor het komende kabinet. Dit advies, “Zekerheid voor mensen, een wendbare economie en herstel van de samenleving,” bevat voorstellen voor meer werk- en inkomenszekerheid voor werkenden en flexibiliteit voor bedrijven. Sociale partners hebben nauw samengewerkt met het kabinet om maatregelen te treffen voor een betere arbeidsmarkt op korte termijn. Daarnaast is aandacht nodig voor onderwerpen waarop het kabinet minder progressie heeft geboekt, zoals kind voorzieningen, arbeidsmarktinfrastructuur, de positie van arbeidsongeschikten en maatschappelijk verlof.

Het doel is een arbeidsmarkt waarin waardig werk centraal staat, met zekerheid voor werk en inkomen en flexibiliteit voor bedrijven. Dit omvat productief werk onder vrijheid, gelijkheid en veiligheid, met aandacht voor fundamentele arbeidsnormen zoals collectieve onderhandelingen en sociale bescherming. Werkende armoede wordt uitgebannen en iedereen verdient een adequaat inkomen. De arbeidsmarkt functioneert soepel met sociale innovatie die bedrijfsprestaties verbetert en talent stimuleert. Werk is veilig en toegankelijk, ondersteund door levenslange leer- en arbeidsmarktinfrastructuur, inclusief voorzieningen zoals kinderopvang en onderwijs voor gelijke kansen. De arbeidsmarkt is divers en inclusief, met ondersteuning voor verschillende achtergronden. Individuen hebben autonomie en controle over hun leven, met ruimte om werk te combineren met andere verantwoordelijkheden zoals leren en zorgtaken.

Om de aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt aan te pakken en economische activiteit, transities en publieke dienstverlening te bevorderen, zijn gerichte sociaal-economische keuzes nodig. Hierbij gaat het om efficiëntere inzet van arbeid, verhoging van arbeidsproductiviteit, vergroting van het arbeidsaanbod, bevordering van veilig en gezond werken, vermindering van personeelstekorten in de zorg, verbetering van arbeidsvoorwaarden, faciliteren van kinderopvang, verbeteren van matching tussen vraag en aanbod, en gerichte arbeidsmigratie. Het is van essentieel belang dat de overheid het samenhangende arbeidsmarktpakket, gebaseerd op het MLT-advies, volledig implementeert in de komende kabinetsperiode.

Ard Jan Biemond over waardig werk en inkomenszekerheid. Wat is eigenlijk waardig werk?

'De veronderstelling achter waardig werk is de waardigheid van de mens. Waardig werk draait erom dat het werk in overeenstemming is met de waardigheid van de mens. Daarbij gaat het om een tweetal dingen, enerzijds de arbeidsomstandigheden en anderzijds het inkomen. De arbeidsomstandigheden zien toe op de manier waarop iemand behandeld wordt op het werk, de veiligheid van de werkomstandigheden, et cetera. Werken is een doel op zich, nuttig bezig zijn en iets toevoegen. Maar het is ook een manier om inkomen te vergaren om van te leven. Dan gaat het over inkomenszekerheid. Die kant van werk is net zo belangrijk als de arbeidsomstandigheden. Een baan moet iemand een inkomen te verschaffen om goed en zorgeloos van te leven.'

In het SER-rapport staat een ruime definitie van waardig werk, waarom zijn de onderdelen die genoemd worden onderdeel van waardig werk?

'De in het SER-rapport genoemde onderdelen, zoals productief werk onder omstandigheden van vrijheid, gelijkheid, en respect voor fundamentele arbeidsnormen, zijn allemaal onderdelen die met waardig werk te maken hebben. Je ziet de twee eerdergenoemde dingen weer terugkomen, dus enerzijds de waardige omgangsvormen. Dat heeft alles te maken met vrijheid, respect en naastenliefde. Hier zit dus de gelijkheid in, dat werknemers als mens worden behandeld en dat iedereen de basale menselijke gelijkwaardigheid toekomt. De genoemde fundamentele arbeidsnormen verwijzen naar de Rechten van de Mens, in dat verdrag zijn allerlei fundamentele mensenrechten vastgelegd. Deze rechten gaan ook over het werken in sociale context. Mensen dienen in hun werk als volwaardig mens te worden behandeld. Dat vloeit voort uit die gelijke behandeling.

De genoemde onderdelen in de definitie van het SER-rapport vormen dus meer een verbijzondering van de kern: gelijkwaardigheid en respect. Wat ontbreekt in de definitie in het SER-rapport is dat werken een doel op zich is, mensen zijn geroepen om te werken. Als mens zijn we geschapen om te werken, werk is een integraal onderdeel van een goed mensenleven. Werken is noodzakelijk om een gelukkig mens te zijn. Dit kan zowel onbetaald als betaald werk zijn, maar voor een waardig leven is het nodig om een nuttige bijdrage te leveren door je ergens voor in te zetten.'

Het SER-rapport praat ook over werkende armen, wat houdt dit begrip in en hoe komt dit in Nederland voor?

'De term 'werkende armen' zit op het onderdeel inkomenszekerheid. Werkende armen hebben wel een baan, maar deze voorziet niet in een toereikend loon waarvan geleefd kan worden. Werkende armen verdienen, kortgezegd, niet genoeg om bestaanszekerheid te hebben. Nederland heeft een sociaal vangnet dat dit probeert te ondervangen, maar een net heeft altijd mazen. De term 'werkende armen' is ook bij wijze van vergelijking, en is tot op zekere hoogte subjectief. Armoede heeft te maken met verschillen en ongelijkheid, waarbij de mensen met het laagste inkomen per definitie arm zijn. Ook in Nederland is het volgens het SER-rapport nodig om de armoede onder werkenden te bestrijden, wegens de nog steeds bestaande grote verschillen in Nederland. Er bestaat een groot verschil tussen vaste werkers en flexwerkers. Flexwerkers hebben vaak slechte arbeidsvoorwaarden, die zeker bij arbeidsmigranten vaak ook niet worden nageleefd. Op die regels wordt weinig gehandhaafd. Het is nodig om ook hen een fatsoenlijk inkomen en baanzekerheid te bieden.  Daarom is het vandaag noodzakelijk om ook in Nederland stappen te zetten richting waardig werk voor iedereen.'

Het volledige SER rapport is te vinden via de link!